Domorodački jezici Afrike

Khoe jezici Afrike

Khoe jezici su najveća grupa domorodačkih jezika u južnoj Africi koja ne pripada bandu porodici jezika. Nekada se smatralo da ova porodica jezika pripada grani khoisan jezika. Najpoznatiji jezik iz ove porodice je jezik nama iz Namibije. Manji deo jezika iz ove porodice se uglavnom govori u pustinji Kalahari u Bocvani. Khoe je prvi jezik iz khoisan porodice jezika s kojim su se susreli evropski kolonisti, i poznat je po svom „kliktanju“, iako ti kliktaji nisu toliko rasprostranjeni kao u drugim khoisan jezicima. Postoje dve glavne grane jezika: khoekhoe koji se koristi u Namibiji i južnoj Africi, i tshu-khwe u Bocvani i Zimbabveu. Svi osim name su pod regionalnim i lokalnim pritiskom i uticajem. 

Klikovi

Klikovi su zvuci u govoru koji se pojavljuju kao suglasnici u mnogim državama južne Afrike i tri države istočne Afrike. Zvuci su slični zvukovima koje prave deca kada imitiraju galop konja ili klokotanje vode - na primer „ck ck“. Faktički, klikovi su neobjašnjivi zvuci koji nastaju pri uvlačenju i ispuštanju vazduha kroz usta i pomeranje jezika ka nepcu i usana napred – nazad.

Istorija khoe jezika

Smatra se da su agro-pastoralisti (društvo farmera koje se bavili poljoprivredom i uzgajanjem stoke sa tih prostora) koji su govorili prototip jezika khoe – khoe kwadi, kročili na prostore današnje Bocvane pre oko 2000 godina sa severoistoka, gde su se najverovatnije susreli sa poljoprivrednim usevima rastućeg Bantu društva. Preci kwadija nastavili su na zapad, dok oni koji su se „smestili“ kod Kalahari pustinje, asimilovali su se sa plemenima koja govore juu jezik. Zbog toga khoe porodica jezika ima uticaje juu jezika.

PROČITAJTE JOŠ... Prevođenje knjiga za decu

Klasifikacija

Najbliži rođak khoe familije je kwadi jezik koji je, ili će uskoro uzumreti. Iz khoe kwadi jezika su rekonstruisane zamenice i neki osnovni vokabular koji se koristi sada u khoe jeziku. S obzirom na to da se kwadi slabo poznaje, teško je reći koje reči su srodničke a koje pozajmljenice khoe jeziku. Pored toga blizak rođak može biti i jezik sadawe koji ima sličan sistem zamenica kao khoe, ali ne postoje dovoljne korelacije između izgovora ova dva jezika da bi se doveli u vezu. Khoe jezik se obučno deli na klasterske dijalekte među kojima su i nama, naro, tshwa, khoenama i shua.

Nama jezik

Khoekhoe ili etički poznat kao nama je najrasprostranjeniji ne-bantu jezik južne Afrike koji sadrži kliktanje. Govori se u Namibiji, Bocvani i Južnoafričkoj Republici, i govori ga oko 300 000 ljudi, od toga je preko 250 000 u Namibiji. Postoji 5 glasovnoh kvaliteta, 5 oralnih samoglasnika i 5 nazalnih. Od ovih glasova se prave tonovi koji mogu biti viši i niži. Ima 31 suglasnik, od toga je 20 kliktajnih i samo 11 koji to nisu. Klaktajevi se kombinuju i rezultiraju u 20 fonema.
Red reči u rečenici je subjekat- objekat – predikat, a koriste se sa tri roda: muški, ženski i srednji. Što se tiče broja, postoji jednina (singular), dual i množina (plural).

Naro

Naro je takođe dijalekt ove porodice i govori se u Ghanzi distriktu u Bocvani i istočnoj Namibiji. Pripada podklasifikaciji tshu-khwe jezika i tu je najrasprostranjeniji. Govori ga oko 10 000 ljudi, od toga približno 8 000 u Bocvani. Naro ima pet samoglasnika a, i, e , o i u koji se mogu javiti kao dugi, kratki, nazalni ili kao kombinacija ova tri. Postoji tri tona, koji bu na neki način predstavljali akcente u srpskom jeziku. U ovom jeziku se takođe upotebljava kliktanje, i kliktaji se klasifikuju u tri grupe: dentalni, zadnji i palatalni. Brojevi i broj imenica postoji samo kao „jedan“ „dva“ i „tri“ a ostalo je pozajmljeno iz nama jezika. Trenutno se odvija projekat koji je počeo u 1980. godini u pokušaju da se opismeni narod. Cilj je da se opiše i razvije Naro jezik, poveća pismenost i prevede „Biblija“ na naro. Do 2007. prevedeno je 70% „Biblije“.

Tshwa

Tshwa, poznat kao i kua, je khoe dijalekt koji pripada istočnoj Kalahari. Govori ga nekoloko hiljada ljudi u Bocvani i Zimbabveu. Jedan poddijalekat je tjwao jezik koji govori dvadesetak ljudi u Zimbabveu. Ovaj klasterski dijalekat je specifičan jer se teško razume. Klikovi nemaju jednaku distribuciju, i među mlađim govornicima, sve reči koje počinju palatalnim klikom zamenjuju ih dentalnim klikom. Ima 5 samoglasnika, ali nije jasno da li se oni mogu naći u dugom obliku ili ih jednostavno spajaju. Postoji dva tona, visok i nizak i nekoliko reči sa srednjim tonovima.

Khoenama

Khoenama je poznat kao i korana, a predstavlja khoe jezik Južnoafričke Republike koji je na „samrti“. Khoemana (khoe = čovek + mana = jezik) znači jezik ljudi, a poznat je kao i korana, xri i xiri. Poznat broj maternjih govornika ovog klasterskog dijalekta iznosi samo 6. Ovaj jezik je veoma skučan khoekhoe pa je i njihova fonologija približno ista.

Shua

Shua je khoe jezik koji se govori u Bocvani i broji oko 2000 maternjih govornika, a oko 6000 ljudi poznaje ovaj jezik. Zbog gubljenja palatelnih kliktaja pojavljuju se dubleti koji imaju različite fonologijske oblike, a iste etimološke korene. Za razliku od većine khoe jezika, gde je red reči uglavnom randomiziran ili nepoznat, shua ima red reči poput name: subjekat - objekat – predikat.