Sino-tibetanska porodica jezika

Sino-tibetanski ili trans-himalajski jezici

Sino-tibetanski jezici, u nekim izvorima poznati kao i trans-himalajski, su jezička porodica koja se sastoji od preko 400 jezika, koji se govore u istočnoj, jugoistočnoj i južnoj Aziji. Po broju maternjih govornika, ova porodica jezika je druga, odmah posle indo-evropske. Sa najvećim brojem govornika su kineski - sa njegovim varijacijama koji govori oko 1,3 milijarde ljudi, burmanski jezik kojim govori 33 miliona i tibetski jezici kojima se koristi preko 6 milona ljudi. Međutim, mnogo sino-tibetanskih jezika govore male zajednice koje žive u planinama odsečene i udaljene od civilizacije i kao takve teško, pa skoro i nemoguće, ih je dokumentovati. Za razliku od zapadnjačkih lingvista, istočnjački lingvisti uključuju kra-dai i hmong-mein jezike u sino-tibetansku porodicu.

Sino-tibetanksi jezici se mogu razvrstati u dve grane: sinitski (kineski) i tibeto-burmanski. Nikada nije pronađeno zajedničko poreklo ne-sinitskim jezicima. Predlagane su teorije u kojima su pronađene nekoliko veza sa drugim jezičkim porodicama, međutim, nijedna nije šire prihvaćena.

SAZNAJTE JOŠ... Šta je lokalizacija u prevođenju?

Kineski jezici imaju veliki broj izvornih govornika, dok grana tibetansko-burmanskog jezika sadrži veći broj grupa sa manjim brojem ljudi koji ga govore. Za tih 390 jezika je zabeleženo svega 1000 ljudi koji ih govore. Većina tih jezika je ugroženo i preti im nestajanje, dok postoje i oni koji su već izumrli.

Kratka istorija

Ukoliko ste poznavalac jezika, ime sino-tibetanski jezik vam mnogo govori; reč sino, označava sinitske jezike, odnosno kineski sa svim svojim varijacijama, sa svim svojim dijalektima. Kineske jezike, kao što smo naglasili, govori preko 1,3 milijardji ljudi, što ih čini najvećom granom jezika na svetu. Tibeto-burmanski deo imena ove porodice se odnosi na oko 389 jezika koji se govore na velikom području, od Tibetanske visorvani na severu, pa sve do Malajskog poluostrva na jugu i od severa Pakistana na zapadu do severoistoka Vijetnama na istoku.

Smatra se da je proto-sino-tibetanski jezik, predak sino-tibetanskog jezika, potekao iz Himalajske visoravni, sa mesta odakle izviru najveće reke istočne i jugoistočne Azije: Žuta reka, Jangcekjang, Mekong, Bramaputra i Iravadi. Lingvisti smatraju da se ovaj predak jezika podelio u proto-kineski i proto-tibetansko-burmanski oko 4000 god. p. n. e. Iako je kineska grana ove porodice veoma dobro poznata, tibetansko-burmanska grana ostaje relativno neistražena, a nema pouzdane klasifikacije za njegove genetske veze između svojih raznih pod-grana. Nije moguće odrediti koliko tačno tibeto-burmanskih jezika postoji, ali se taj broj procenjuje na oko 390. Ne može se razgraničiti šta je odvojen jezik, šta dijalekat već postojećih jezika, a postoji i mogućnost da se svi jezici još nisu ni otkrili niti opisali.

„Genetske veze“ (termin koji se u lingvistici koristi da bi se označila povezanosti između jezika iste porodice) između kineskog, burmanskog, tibetanskog i drugih jezika su prvi put postavljene u 19. veku i tada su široko prihvaćene. Prvobitan fokus na jezike sa dugačkim književnim tradicijama se proširuje tako da uključuje uže rasprostranjene jezike, od kojih su se neki tek nedavno pojavili u pisanoj formi, dok neki još uvek nisu. Ali rekonstrukcija ove porodice jezika je mnogo manje napredovala nego neke druge porodice poput indo-evropske i australijsko-azijske. Poteškoće su uključivale veliku raznolikos jezika, nedostatak inflekije u mnogim od njih i efekte kontakta sa drugim jezicima. Pored toga, mnogim manjim jezicima koji se govore u planinskim područjima je teško pristupiti.

Dijalekti

Sino-tibetanski jezici imaju komplikovan i složen sistem. Poteškoće proizilaze iz dileme da li je pojedini jezik jezik sam za sebe ili dijalekat nekog drugog jezika, jer jasna granica ne postoji. Na primer, neki lingvisti smatraju da kineski jezik ima dijalekte, dok drugi te dijalekte zovu posebnim jezicima.

Tibetanski jezik ima nekoliko dijalekata koji se razlikuju u govoru i koji nisu mnogo jasni, ali su tokom vekova razvili svoju književnu tradiciju (kao kineski). Povrh toga, razlika između tibetanskog i nekih himalajskih jezika nije sasvim razgraničena. U suštini, dijalekti centralnog tibetanskog i obližnjih područja se smatraju tibetanskim dijalektima, dok se druge varijacije klasifikuju kao bliski rođaci, ali zasebni jezici. U praksi, kao kod svih jezika, ih je veoma teško razgraničiti.

Glasovni sistem

Sino-tibetanski jezici dele nekoliko karakteristika što se tiče glasovnog i zvučnog sistema. U celosti, imaju veoma jednostavan slogovni sistem iako kineski jezici imaju jednostavniji sistem. Ne postoje suglasnici koji se javljaju zajedno bez prekida samoglasnika, a samo nekoliko suglasnika, uglavnom nazalnih, se mogu javiti na poslednjim slogovima reči. Zbog svoje jednostavne strukture, mnoge reči zvuče slično, pa se u nekim jezicima praktikuje korišćenje dve reči istog značenja kako bi se razjasnilo šta se misli u rečenici. Kombinovanje dve ili više jednoslogovne reči se dobijaju nove i tako se proširuje rečnik i upotreba reči.

Većina sino-tibetanskih jezika ima između 6 i 8 samoglasnika.Većina razlikuje okrugle i neokrugle prednje samoglasnike. Mnogi jezici ove porodice su tonalni. Broj tonova varira od jezika do jezika. Postoji 2 tona u tibetanskom, 3 u burmanskom, 4 u mandarinsko-kineskom i čak do 9 u kantonskom. Ali takođe postoje i netonalni jezici u ovoj porodici. U ponekim jezicima ove porodice reči ne menjaju svoj oblik i ne podležu padežnim promenama ili konjugacijama. U ovim jezicima je ključan red reči u rečenici kako bi se izrazile gramatičke veze.

Gramatika i vokabular kineske grane

Pripadnici ove grane su uglavnom analitički. U analitičkim jezicima reči se ne menjaju kako bi pokazale gramatičke relacije, one se izražavaju kroz red reči u rečenici i razne rečce. U kineskim jezicima se koristi puno klasifikatora za broj imenica. Klasifikatori služe kako bi razjasnili koren reči kojoj se dodaju. Većina reči kineskog jezika se sastoji iz jedne ili dve morfeme. Najčešća morfološka pomagala u kineskom jeziku su upotreba složenica i derivacionih morfema. U kineskom ćete retko sresti pozajmljenice iz drugih jezika. Umesto toga oni koriste osnove reči za stvaranje drugih reči za izražavanje novih koncepata.

Gramatika i vokabular tibeto-burmanskih jezika

S izuzetkom karenskog jezika, svi tibeto-burmanski jezici su aglutinativni. Većina koristi nominalne klasifikatore za broj imenice. Normalan red reči je subjekat - objekat - predikat. Veći deo reči burmanskog jezika pripada tibeto-burmanskom rečniku. Različiti jezici pokazuju različite uticaje u zavisnosti od toga u kojoj državi se govore i od istorije tog jezika. Na primer, burmanski je bio pod uticajem jezika kao što su pali, engleski i mon i u manjoj meri kineski, dok dungan ima mnogo ruskih pozajmljenica.